Kodlarla Yarışan Saatler: Annelik, Yapay Zekâ ve İş Yaşamında Kadın Olmak

İş Yaşamında Kadın Olmak

Giriş: Kadının Sessiz Saati

Bu yazı, "zamanım geçiyor mu?" kaygısıyla uyanan, kariyerinin zirvesindeyken içinden bir bebek hayali geçen, sistemin hızında içindeki yavaşlığın yer bulamadığı tüm kadınların ortak sesi…Annelik, sadece bir biyolojik süreç değil; varoluşsal bir çağrı.Ancak bu çağrı, modern iş yaşamı ve dijitalleşen üretkenlik idealiyle her gün çarpışıyor.Yapay zekâ zamanı optimize ediyor ama kadının iç zamanını hâlâ hesaba katmıyor. Bu yazı, tam da bu yok sayılan zamanı görünür kılmak için yazıldı.

1. Bedenin Zamanı: Biyolojik Geri Sayım

Kadınlar doğurganlık açısından sınırlı bir pencereye sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, doğurganlık 35 yaş sonrası belirgin şekilde düşmektedir (WHO, 2021).Ancak tam da bu yaşlar, kadınların iş yaşamında liderliğe adım attığı, daha çok sorumluluk üstlendiği yıllardır.Kadınlar bir yandan “şimdi olmazsa sonra belki hiç olmayacak” diye düşünürken, bir yandan “şimdi durursam kariyerim geride kalacak” kaygısı taşır.Bu biyolojik ve yapısal çelişki, doğrudan ruhsal çatışma doğurur (Mahalingam, 2011).

Bu bir bireysel kararsızlık değil; sistemin planlanmamış bir boşluğudur.

2. Kuramsal Katman: Süper Annelik ve Neoliberal Kadınlık

Amerikalı sosyolog Sharon Hays (1996), “intensive mothering” (yoğun annelik) kavramıyla, anneliğin günümüzde nasıl bir tam zamanlı, yüksek performanslı işe dönüştüğünü ortaya koyar.Kadınlardan sadece çocuk sahibi olmaları değil, onun tüm duygusal, bilişsel ve fiziksel gelişimini bireysel olarak üstlenmeleri beklenir.Bu beklentiye aynı anda iş dünyasında “rekabetçi, esnek ve sonsuz enerjik” kadın profili eşlik eder (Fraser, 2013). Sonuç: Kadınlar iki cephede birden mükemmel olma baskısı altında ezilir.

Sistem kadını bölmeye çalışır. Ama kadın bu baskıyla çoğalır, güçlenir, ama bazen de yalnızlaşır.

3. Yapay Zekâ ve Kadın Bedeninin Görünmezliği

Yapay zekâ günümüzde özellikle iş yaşamını hızlandıran bir araç olarak konumlanıyor.Toplantı özetleyen botlar, içerik planlayan sistemler, üretkenliği artıran algoritmalar...Ancak yapay zekânın sunduğu “verimlilik”, hâlâ erkek merkezli normlara göre tanımlanmış zaman yapıları üzerine kuruludur (D’Ignazio & Klein, 2020).Kadının biyolojik döngüleri, bakım emeği, çocuk arzusu gibi parametreler, ne iş algoritmalarında ne de karar verici modellerde hesaba katılır.Yapay zekâ, kadınlara destek olmak yerine, çoğu zaman onları daha fazla “devam ettirmeye” zorlayan bir araca dönüşür.

Zekâ yapay, baskı gerçek.

4. İş Dünyası ve “Anne Dostu” Kurum Miti

“Anne dostu şirketler” söylemi, çoğu zaman pazarlama dilinde kalan bir imaj inşasına dönüşür.Gerçekte ise kadınlar hâlâ çocuk yapma kararını yöneticisinden gizlemek zorunda kalıyor, doğum sonrası işe dönüşte terfilerini kaybediyor ya da işten uzaklaştırılıyor (ILO, 2023).Türkiye'de doğum izni sonrası işe geri dönebilen kadın oranı sadece %30’dur (TÜİK, 2022).

Nancy Fraser (2013), bu yapıyı “katılım paradoksu” olarak açıklar:Kadınların iş yaşamına katılımı arttıkça, yükleri de orantısız şekilde artmakta; kamusal destek yerine bireysel çözüm beklentisi yaygınlaşmaktadır.

5. Yeni Bir Perspektif: Hem Doğurmak, Hem Kurmak

Kadınlar yalnızca çocuk değil; bir gelecek, bir fikir, bir sistem doğurmak ister.Ancak bu arzunun karşısına çıkan duvarları yalnızca bireysel gayretle aşmak sürdürülebilir değildir.Gerek yapay zekâ sistemleri, gerekse kurumsal işleyiş; kadın bedeninin zamanını, üretkenliğini ve ruhsal ihtiyaçlarını tanıyan bir anlayışla yeniden şekillenmelidir.

Kadının üretkenliği sadece iş gücüyle ölçülemez. Onun üretimi, yaşamı çoğaltan bir kaynaktır.

Son Söz: Manifestoya Dönüşen Bir Yazı

Bu yazı; çalışan, düşünen, büyüten, tereddüt eden ama umudundan vazgeçmeyen tüm kadınlar için yazıldı.

Kadın olmak, sadece bir rol değil; bir denge sanatı.

Bu sanatı anlamayan yapılar, kadını sadece sayılarla ölçer.

Ama biz sayılardan fazlayız.

Biz hem zamanla yarışır, hem zamanı doğururuz.

Kaynakça

• D’Ignazio, C., & Klein, L. F. (2020). Data Feminism. MIT Press.

• Fraser, N. (2013). Fortunes of Feminism: From State-Managed Capitalism to Neoliberal Crisis. Verso.

• Hays, S. (1996). The Cultural Contradictions of Motherhood. Yale University Press.

• International Labour Organization (ILO). (2023). Gender Equality in the World of Work.

• Mahalingam, R. (2011). Essentialism, culture, and beliefs about gender among the Tamil diaspora in the United States. Sex Roles, 64(9–10), 714–725.

• Turkish Statistical Institute (TÜİK). (2022). Labour Force Statistics.

• World Health Organization (WHO). (2021). Infertility: A priority for WHO.